Phái đoàn nghệ sĩ tại phi trường Tân Sơn Nhất chào đón Ca Sĩ Bạch Yến từ Pháp về thăm VN năm 1963. Từ trái: NS Lê Mộng Bảo, QK Trần Văn Trạch, Bạch Yến, Thanh Thúy

 

 

Danh từ ” Đại Nhạc Hội “xuất hiện

Có lẽ rất ít người biết từ đâu xuất phát danh từ “Đại Nhạc Hội”? Chú Trần Văn Trạch hoạt náo và hát tại dancing Théophile ở vùng Dakao từ năm 1947-48. Các bản nhạc hài hước đầu tiên không phải do Trần Văn Trạch sáng tác mà là do nhạc sĩ Lê Thương (1914-1996) viết ra đầu tiên. Nhạc sĩ Lê Thương được nhiều người biết qua các bản Thằng Cuội, Hòn Vọng Phu 1, 2, 3… Chính nhạc sĩ Lê Thương đã chính thức khơi mào một loại nhạc hài hước như bản nhạc Hòa Bình 48 (Lê Thương, 1948) đã do Ba tôi hát trong dĩa 78 vòng của hãng ORIA thu bên Pháp năm 1949, và Chú tôi hát ở Saigon với những màn bắn súng, máy bay dội bom phát sinh từ đó. Bản nhạc Liên Hiệp Quốc (Lê Thương, 1949) cũng được Ba tôi và chú tôi tung ra thị trường với những màn hài hước bắt chước các thứ tiếng Anh, Nga, Tàu, vv. Nhạc sĩ Lê Thương có viết năm 1948 một bản nhạc tựa là “Làng báo Saigon” do Trần Văn Trạch hát vài lần trên sân khấu nhưng bị chánh phủ cấm. Lời bài hát ” Làng Báo Saigon ” do nhạc sĩ Lê Thương viết như sau:

Báo Sài Thành từ suốt ba năm nay

Sống một cuộc đời bất bình, mập mờ cũng hay

Nếu mai sau mà anh muốn nói láo

Cứ nghe tôi mà anh cứ viết báo

Công chúng đang buồn, nghe nói một hồi

Như thác nhớ nguồn, nên cũng đành thôi.

Đoạn giữa có câu

Nào xin kính chào này

Mừng tân thủ tướng mới

Chừng coi gió chiều nào

Là xoay đổi hướng ..vv.

Viết lời nhạc có tính cách chính trị, nên sau đó, Lê Thương, Trần Văn Trạch, Phạm Duy, Đức Quỳnh, đã “bị mời” vào bót Catinat mấy ngày. Đến năm 1949, Trần Văn Trạch thấy rằng tân nhạc bắt đầu thịnh hành. Các ca sĩ như Minh Trang, Ngọc Sương, Ngọc Hà, Tâm Vấn góp mặt trên đài phát thanh Pháp Á, trên các sân khấu trình diễn tân nhạc. Trần Văn Trạch mới có ý nghĩ ” lăng xê ” (từ tiếng Pháp là động từ ” lancer “) danh từ “Đại Nhạc Hội” để chỉ định những buổi hát bao gồm ca, vũ, nhạc, kịch trong một chương trình văn nghệ. Từ đó trở đi, “Đại Nhạc Hội ” được thông dụng cho tới ngày nay.

Sau đó, chú Trần Văn Trạch thấy rằng muốn khuếch trương khía cạnh tân nhạc, chỉ có cách là mang tân nhạc xen kẻ với những màn ảo thuật, xiệc, vào những buổi chiếu phim hát bóng vì lúc đó phim hát bóng rất thịnh hành, người đi coi hát bóng rất đông, thuận tiện cho việc phổ biến tân nhạc Việt hãy còn phôi thai trong giai đoạn này.

Phụ diễn tân nhạc trên sân khấu

Sau thế chiến thứ hai, cuộc sống trên thế giới trở lại bình thường. Nền kinh tế bắt đầu tìm lại thế quân bình. Dân chúng bắt đầu đi xem hát, nghe nhạc, có nhiều cách giải trí hơn. Lúc bấy giờ, xứ VN hãy còn là thuộc địa của Pháp. Mà ở xứ Pháp, vào thời buổi đó, bắt đầu có chuyện phụ diễn tân nhạc hay những màn hát thuật giữa phim thời sự, quảng cáo, và phim chánh. Trần Văn Trạch thấy hình thức đó hay nên mới tìm cách phổ biến hiện tượng đó tại Saigon. Nhạc sĩ Đức Quỳnh và chú tôi hợp tác với nhau, và lựa rạp hát bóng Nam Việt làm nơi thử thách đầu tiên.

Lúc đó là vào khoảng năm 1951. Được dân chúng thích và đòi hỏi, Trần Văn Trạch mới lần lượt phổ biến chuyện phụ diễn tân nhạc tới những rạp hát khác và lần lần làm thành ” hệ thống dây chuyền “. Tân nhạc thiếu bài mới để hát. Các nhạc sĩ mới đua nhau sáng tác những nhạc phẩm phù hợp với nhu cầu của dân chúng trong thành phố. Các ca sĩ không thể đem lên sân khấu những ca khúc hùng mạnh đầy màu sắc đấu tranh, giặc giã. Nhờ đó mà mới nẩy sanh ra phong trào sáng tác nhạc rất mạnh. Trần Văn Trạch bắt đầu nổi tiếng về tài hài hước và kể chuyện, rồi sang hát một vài bản nhạc diễu để chọc cười khán giả. Bài bản lại thiếu, nên chú tôi bắt buộc phải sáng tác những bản nhạc đúng “ni tấc”. Nhờ đó mà một số bản nhạc “diễu” được ra đời và đi sâu vào lòng dân chúng mãi cho tới ngày hôm nay nhứt là khán giả vào lứa tuổi 50-80 tuổi.

Những nhạc phẩm hài hước của Trần Văn Trạch

Trần Văn Trạch có một lối hát mộc mạc, đúng giọng miền Nam. Chú tôi là một trong số rất ít ca sĩ chuyên hát với giọng miền Nam, phát âm không màu mè, dùng lời lẽ đơn giản, không cầu kỳ, những tữ ngữ được nghe trong đời sống hàng ngày, những chủ đề lấy từ cuộc sống người dân nghèo nên rất dễ làm xúc động người nghe.

Bài hát hài hước đầu tiên được Chú tôi sáng tác là “Anh phu xích lô” (1951). Về nhạc thì sử dụng âm giai thất cung với những câu nhạc dễ nhớ được lập đi lập lại. Về tiết tấu thì sử dụng nhiều nhịp ngoại, hát mau và phải “giựt” theo kiểu swing để tạo sự vui nhộn. Tôi chỉ nhớ đoạn đầu của bài hát “Anh phu xích lô” như sau :

Có ai mà muốn đi tới Chợ Lớn

Có ai mà muốn đi tới Chợ Mới

Có ai mà muốn đi chóng cho mau tới

Ê Tôi xin mời lại đây

Chiếc xe này có bảo kiết thật chắc

Bánh xe thì tốt thùng có bọc sắt

Nếu khi mà có đụng phải xe jeep

Quý ngài chẳng hề hấn gì.

Khi thấy loại nhạc này “hấp dẫn” người nghe, Chú Ba Trạch mới tiếp tục viết thêm một số nhạc phẩm hài hước khác như “Chuyến xe lửa mùng 5” (1952) kể lại chuyện một anh chàng lấy xe lửa về thăm mẹ. Trên xe lửa, để cho qua thì giờ, ngồi đếm cột đèn mà bị người bên cạnh hỏi tới hỏi lui. Đến khi về nhà mới hay mẹ mình đã từ trần. Câu chuyện lúc đầu thì thấy cười. Nhưng kết cuộc là “cười ra nước mắt”.

Cho tới ngày ký hiệp định Genève (1954), Trần Văn Trạch viết khá nhiều bài như “Cái tê – lê – phôn”, ” Cái đồng hồ tay”, “Anh chàng thất nghiệp”, “Cây bút máy”, “Đừng có lo”..

Để cho các bạn biết sơ qua một số bài với âm điệu, tôi xin tạm ghi lại một đoạn nhỏ của một vài bài điển hình như “cái tê – lê – phôn” được bắt đầu như sau :

Từ đâu nạn đưa tới

Gắn chi cái tê lê phôn

Bởi tôi muốn làm tài khôn

Khiến tôi muốn thành ra ma

Không vào Chợ Quán cũng đi Biên Hòa vv…

Trong năm 1952, tôi muốn nói tới hai bản nhạc của Trần Văn Trạch đã được nhiều người biết tới mà không phải là nhạc hài hước. Đó là bài “Chiến xa VN ” và một bản nhạc khác mà hầu hết những người Việt miền Nam đều đã có nghe qua rất thường. Đó là bài ” Xổ số kiến thiết quốc gia “. Trong vòng 23 năm, từ 1952 tới 1975, mỗi tuần tại rạp Norodom (sau đổi lại thành rạp Thống Nhất), đều có nghe hát bản nhạc này trước khi xổ số.

Tôi ghi lại đây bản nhạc này mà tôi không thấy trong những tập nhạc được xuất bản tại hải ngoại sau 1975.

Kiến Thiết Quốc Gia (nhạc và lời : Trần Văn Trạch, 1952)

Kiến thiết quốc gia.

Giúp đồng bào ta.

Xây đắp muôn người.

Được nên cửa nhà

Tô điểm giang san.

Qua bao lầm than.

Ta thề kiến thiết.

Trong giấc mộng vàng

Triệu phú đến nơi.

Chỉ mười đồng thôi.

Mua lấy xe nhà.

Giàu sang mấy hồi

Mua số quốc gia.

Giúp đồng bào ta.

Ấy là thiên chức.

Của người Việt Nam

Mua số mau lên.

Xổ số gần đến.

Mua số mau lên.

Xổ số gần đến

Bài “Chiến xa Việt Nam” (1952) đã được nghe nhiều lần thời Đệ nhất cộng hòa. Nữ ca sĩ Bạch Yến lúc hãy còn là em bé Bạch Yến đã hát bài này khi dự thi tuyển lựa tài tử ở Đài Pháp Á khoảng 1953. Trong những kỳ đi diễn binh nhân ngày Quốc khánh, chúng ta cũng có nghe nữa. Thời gian trôi qua, những bản nhạc hùng mạnh như Thúc Quân, Xuất Quân, Hờn Sông Gianh, Chiến Xa Việt Nam, vv.. đã mờ dần trong trí nhớ người Việt hải ngoại và trong nước.

Khi miền Nam trở thành một quốc gia cộng hòa dưới thời cố tổng thống Ngô Đình Diệm (1956-1963), nhạc sĩ Trần Văn Trạch sáng tác rất ít. Chỉ có một bài ca hài hước được ra đời. Đó là bài “Ba chàng đi hỏi vợ”.

(còn tiếp)

trích bài viết của Thương Hoài@ trong báo VW số 18 phát hành ngày 28 tháng 4 năm 2011