Bài hát Xập Xám Chướng do Tùng Lâm sáng tác giữa thập niên 60:

“Xập Xám Chướng, là Xập Xám Chướng
Mười ba cái chướng xấu nhất trên đời. Xập Xám Chướng, là Xập Xám Chướng, mười ba con bài rớ vô là bán nhà …”

Nếu ai đã sống qua thập niên 70s của thế kỷ trước tại miền Nam thì chắc cũng đã có ít nhất một lần được nghe bài hát này. “Xập Xám Chướng” do nghệ sĩ Tùng Lâm sáng tác và giới thiệu đến công chúng từ giữa thập niên 60. Bài hát nói về một loại trò chơi dùng bộ bài Tây 52 lá chia đều cho 4 người, mỗi người do vậy sẽ có 13 lá bài. Với 13 lá bài, người chơi sẽ phải sử dụng tài suy đoán của mình mà sắp bài thành 3 chi: chi đầu 3 lá bài, hai chi sau, mỗi chi 5 lá bài theo những quy luật đã định sẵn của trò chơi. Có lẽ vì yếu tố này mà trò chơi 13 lá bài này còn được gọi là “Mậu Binh” hay “Binh Xập Xám”.

“Xập Xám” nguyên là tiếng Quảng Đông có nghĩa là 13, ám chỉ trò chơi 13 lá bài. Điều thú vị là “Binh Xập Xám” lại sử dụng bộ bài Tây 52 lá nên khó để có thể nói trò chơi này bắt nguồn từ Trung Hoa, mặc dù nó rất phổ biến trong nhiều cộng đồng người Hoa ở Đài Loan, Hồng Kông và Trung Hoa. Dần dà mới được giới thiệu đến những vùng có người Hoa sinh sống ở Đông Nam Á.

“Binh XậpXám” là một trò chơi giải trí. Người ta có thể chơi trong những lần họp mặt bạn bè hay gia đình; những ngày đầu xuân thong thả; hay để thư giãn. Tiếc là “Binh Xập Xám” cũng là thủ phạm khiến nhiều gia đình bị đổ vỡ hay mất hạnh phúc và làm cho nhiều người phải chịu cảnh “tán gia bại sản”. Nhiều người dùng trò chơi mang tính giải trí đầy trí tuệ này để thỏa mãn “máu đỏ đen” của họ. Vẫn với những ngôn từ có vẻ “lành mạnh” như để giải trí, thử thời vận .. Người chơi có máu cờ bạc bắt đầu đặt cược bằng tiền với số lượng lớn hay thậm chí bằng tài sản của mình hay của gia đình mình. Bi kịch bắt đầu khi “vận may” không đến.

Nghệ sĩ Tùng Lâm cũng đã trải qua kinh nghiệm thương đau giống như vậy. Cái hay của ông là biết dùng âm nhạc để giải tỏa nỗi đau của mình và chia sẻ với tha nhân. Mang cái thất bại của mình làm đuốc soi đường để người khác có thể tránh xa. Từ đó mà có được cuộc sống tốt đẹp hơn. Không biết ông có phải là người gốc Hoa hay không? Nếu phải thì ông phải thuộc ít nhất là thế hệ thứ hai vì nghệ sĩ Tùng Lâm sinh ở Sài Gòn. Ông hát “Xập Xám Chướng” theo giọng của một người gốc Hoa rất hay và tự nhiên chứ không cố tình uốn éo hay diễu cợt.

Tùng Lâm hát “Xập Xám Chướng” thật nghiêm túc nhưng lại mang tiếng cười thật ròn rã cho công chúng. Ông dẫn người nghe đi hết những đường binh của trò chơi này rồi kết luận:

“Xập Xám Chướng, là Xập Xám Chướng, vào tù ra khám cũng tại nơi mày. Xập Xám Chướng là liều thuốc đắng. Bà con hãy nhớ tránh xa cái thứ này. Bà con hãy nhớ tránh xa cái thứ này…”

Nó đã trở thành một bài hát răn đời và thức tỉnh những người đang trong con đường đỏ đen với thần bài trước khi quá muộn.

Một bài hát với nhạc thuật không cầu kỳ, lời nhạc đơn giản nhưng lại có một giá trị lớn trong lòng công chúng. Chỉ một “Xập Xám Chướng” cũng đủ để tên tuổi của nghệ sĩ Tùng Lâm sáng chói trên trường sân khấu. Nhưng ông là một nghệ sĩ lớn. Một danh hài của sân khấu miền Nam. Bên cạnh “Xập Xám Chướng” nghệ sĩ Tùng Lâm còn có nhiều đóng góp to lớn khác trong sinh hoạt văn nghệ của miền Nam trước năm 1975. Bên cạnh công việc điều khiển chương trình và đào tạo mầm non trẻ cho sân khấu ca nhạc Việt rất thành công, ông còn đóng kịch, ca cải lương, rồi đóng phim.

Suốt thập niên 70s cho đến ngày chung cuộc 30 tháng 4 năm 1975, nghệ sĩ Tùng Lâm đã xuất hiện trong nhiều cuốn phim hài còn được nhắc đến cho đến ngày nay. Đó là Năm hiệp sĩ bất đắc dĩ, Năm vua hề về làng, Tứ quái Sài Gòn, Như hạt mưa sa, Con ma nhà họ Hứa…

Người ta cũng còn nhắc tới những ngôi sao sân khấu xuất thân từ “lò” Tùng Lâm như Trang Thanh Lan, Trang Kim Yến, Kim Phụng, Phương Anh, và danh hài Duy Phương. Chính những tên tuổi này cũng đã ít nhiều có những đóng góp quý báu và tạo thêm nhiều màu sắc phong phú trong sinh hoạt ca nhạc và sân khấu Việt Nam cận đại.

Ở lĩnh vực nào nghệ sĩ Tùng Lâm cũng luôn mang đến cho công chúng những tiếng cười sảng khoái và sâu sắc.Cùng với Khả Năng, Phi Thoàn, La ThoạiTân, Thanh Việt… Tùng Lâm cũng là một tên tuổi bán vé cho những bộ phimViệt Nam. Khán giả của ông trải rộng khắp bốn vùng chiến thuật, từ bờ nam của sông Bến Hải đến điểm tận cùng của mũi Cà Mau. Họ là những người dân Việt thời chinh chiến, có khi đang sống giữa vùng giao tranh hay tại đô thành náo nhiệt. Họ tìm thấy ở ông cũng như những danh hài khác của miền nam tự do một thái độ lạc quan, yêu đời, giúp quên đi tiếng đạn pháo quanh trời đang ngày một khốc liệt hơn.

Nghệ sĩ Tùng Lâm sinh ngày 1 tháng 3. Xin coi bài viết này là lời cám ơn chân thành và lời chúc sức khỏe của công chúng yêu mến ông, gửi đến ông nhân mùa sinh nhật.

Viết từ Vancouver
ngày 25 tháng 2 năm 2018
Chu Văn Lễ

(trích bài của Chu Văn Lễ đăng trong tuần báo Thế Giới Nghệ Sĩ số 160 phát hành ngày 2 tháng 3 năm 2018)